Gisteren keken we naar het bier van het Catharina Gasthuis in Gouda in de achttiende eeuw. De patiënten kregen een eenvoudig gerstebier van ongeveer 2,5% alcohol te drinken, en er werden wat duurdere bieren gemaakt. Nu het laatste deel van het Goudse drieluik: hoe de gasthuisbrouwerij stopte en wat er nog gemaakt werd bij de naastgelegen brouwers.

Nadat in 1754 de brouwerij van het gasthuis werd stopgezet, gingen de diverse instellingen, zoals het gasthuis, weeshuis en de bejaardenhuizen, hun bieren betrekken bij de andere brouwerijen in de stad, onder meer Het Anker en Het Ossenhoofd, beide aan de Westhaven. Het gebouw waar de brouwerij van het gasthuis was ondergebracht bleef staan, tot het in 1901 is gesloopt.[1] Toch zijn er in de directe omgeving van het Catharina Gasthuis, nog wat restanten van biergeschiedenis bewaard gebleven.

We maken een rondje door dit pittoreske buurtje in de Goudse binnenstad. We beginnen aan de Haven, waar van oudsher de meeste brouwerijen van de stad waren gevestigd. Van de brouwnijverheid van Gouda, ooit een bloeiende bedrijfstak, was in de achttiende eeuw nog maar weinig overgebleven. Daarna, in 1808, was hier aan de Westhaven nog maar één brouwerij over, Het Dubbele Anker . Onder meer door de ‘duurte der granen’, de zware belastingen en import door bierstekers was deze ‘voorheen bloeiend, thans kwijnend’. Rond 1819 werd hij afgebroken.[2]

We lopen de Molenwerf op, een smal zijstraatje van de haven, pal naast het Gasthuis. In 1823 werd hier namelijk een mouterij gevestigd, twee jaar later gevolgd door een brouwerij. Dit bedrijf, De Hand, was op dat moment dus de enige in Gouda.[3] Volgens een krantenadvertentie uit 1882 produceerden ze er ‘Gerste bieren alsmede Hooibouwbier’, en dat laatste werd in 1904 nog als ‘echt Maartsch Bouwbier’ aan de man gebracht.[4] Verder is een etiket van Dubbel Gerste bewaard gebleven.[5] In 1879 nam De Hand een stoommachine in gebruik, waarvoor bij de vergunningsaanvraag een plattegrond van de brouwerij werd gemaakt. In 1907 werd De Hand opgekocht door de Amsterdamse brouwerij ’t Haantje, waarna het een depot werd.[6] De plek van de brouwerij is nu leeg, maar ernaast staat er nog het pakhuis dat in 1892 voor De Hand werd gebouwd, pal aan het watertje onder het Gasthuis door, op Molenwerf 5.[7]

Loop dan het Catharina Gasthuis zelf binnen, want we moeten er in de kapel zijn. In 1882 werd deze namelijk gekocht door brouwerij De Hand om als opslagruimte te gebruiken. Na een lange rechtszaak met de stad Gouda, die meende zelf eigenaar van het gebouw te zijn, ging de kapel echter alsnog naar de gemeente. Ruimtegebrek bleef een probleem voor De Hand, wat verband zal hebben gehouden met de overstap naar ondergisting, want in 1894 vroeg de brouwerij toestemming om ijs uit de grachten te mogen vissen. Geen wonder dat men zich inmiddels ‘Hollandsch en Beijersch Bierbrouwerij’ noemde.[8] Tegenwoordig worden er in de kapel grote religieus getinte schilderijen getoond, maar gedurende een paar jaar lang is hier dus bier bewaard…

Even verderop aan de Molenwerf, bij het bruggetje over de Spieringstraatgracht, staat een merkwaardig bouwsel waaraan alles scheef is. Een wit bepleisterd, in elkaar zakkend en overduidelijk eeuwenoud pand met hoge ramen. In deze voormalige tapijtweverij werd in 1828 een brouwerij gesticht die de naam Het Dubbele Anker ging dragen, gekopieerd van bovengenoemde gelijknamige brouwerij aan de Westhaven. Blijkens krantenadvertenties uit de jaren 1886-1898 maakte men hier puik belegen gerste, dubbeld gerste, hooibouwbier, oud bruin en wijnbier. In een advertentie uit 1888 was brouwer Alexander von Lom bovendien zo aardig te melden dat het vervaardigd werd uit: ‘Hop – mout – water – gist’.[9] Eind 1888 vroeg ook deze brouwerij vergunning aan voor een stoommachine, en ook hierbij werd een plattegrond gemaakt, waarop te zien is hoe via een drijfas aan het balkenplafond de diverse gereedschappen werden aangedreven. Ergens na 1903 is de brouwerij verdwenen, het pand werd een venduhuis. Ik moet nog een keer gaan kijken of de gaten in de balken er nog zitten…[10]

Is daarmee onze bierwandeling door Gouda ten einde? Nee, want om de hoek op de Oosthaven zit de ruim gesorteerde slijterij De Gouwen Aar, waar in de zestiende eeuw brouwerij ’t Vergulde Cruys was gevestigd. Een prima adres om het bier in te slaan van De Goudsche Leeuw, die in 2012 begon met maken van bier. Vol van historisch besef hebben ze in hun assortiment een kuit- en een gruitbier, Middeleeuws bier waarmee Gouda destijds groot is geworden.

[1] Nico Habermehl, ‘Van ziekenboeg tot kunstgebouw – De geschiedenis van het Catharina Gasthuis te Gouda’, in: Tidinge van Die Goude, jaargang 2002, 33-47, hierin p. 35.
[2] Bregje de Wit, Op hoop van zaken. De industrialisatie van Gouda 1813-1913, Gouda 2004, p. 7-8, 40.
[3] De Wit, Op hoop van zaken, p. 39-43.
[4] De Rijnbode 11-6-1882 en 29-5-1904.
[5] www.bieretiketten.nl
[6] De Wit, Op hoop van zaken, p. 130-132, 227-232.
[7] De Wit, Op hoop van zaken, p. 131.
[8] De Wit, Op hoop van zaken, p. 228-229.
[9] Goudsche courant 2-5-1888.
[10] De Wit, Op hoop van zaken, p. 232.