Op bierreis in België kun je gemakkelijk in een historische trance raken bij alles wat je ziet: eerbiedwaardige bruine kroegen, ridderschappen met Middeleeuws aandoende pakjes, glas-in-lood, oude koetsen en vooral: veel etiketten. Met daarop keizers, monniken, stadswapens en natuurlijk prominent een jaartal van minstens een slordig millennium geleden. En daarom deze keer de onvermijdelijke vraag: wat ís eigenlijk het oudste bier van België?

Een tijdje geleden had ik deze vraag al beantwoord voor Nederland, en daar was het allemaal een stuk makkelijker: het aantal biermerken en brouwerijen dat de kaalslag van na de Tweede Wereldoorlog had overleefd was een paar handen vol, en de oudste bieren kwamen van bedrijven die in de late 19e eeuw vrij veel met hun producten adverteerden. Ik wilde immers het oudste bier hebben dat al die tijd onder meer of minder dezelfde naam is gebrouwen, met ongeveer hetzelfde (maar ongetwijfeld geëvolueerde) recept. Een daarin dan continuïteit van toen tot nu, met hoogstens een paar jaar stilstand, bijvoorbeeld in de oorlogsjaren. Het oudste bier van Nederland bleek Amstel Bock, getuige een krantenadvertentie uit 1872.

Maar België? Dat is toch wat lastiger. Ik begon eerst maar eens tussen de ca. 250 huidige Belgische brouwerijen diegene uit te vissen die in 1979 al bestonden, en toen genoemd werden in het boek Bier van Wilfried Patroons. Dat bleken er ruim vijftig te zijn. Daarna stelde ik een vrij arbitraire, maar wel relevante grens: welke van de bieren van deze brouwerijen bestonden er al vóór het jaar 1900?

Het ‘bolleke’ De Koninck is nog niet zo oud: het bier dateert van 1925, het glas van 1952.

Dat betekende dat ik alle bieren van de 20e eeuw gevoeglijk van mijn lijst kon schrappen, en dan verdwijnt er verbazingwekkend veel. Niet alleen alle pilseners (ondanks eerdere pogingen gelden Cristal Alken en Stella Artois als de oudste, geïntroduceerd rond 1926), maar ook alle spéciale belges, inclusief het eerbiedwaardige Antwerpse stadsbier De Koninck, dat in 1925 werd geïntroduceerd. Het bijbehorende ‘bolleke’-glas kwam daar pas bij in 1952![1]

Ook veel andere monumentale bieren dateren gewoon uit de 20e eeuw. De trappistenbieren van Westmalle bijvoorbeeld (de Dubbel dateert van 1922, de Tripel verscheen in 1934), maar ook die van Chimay, waarvan de Rouge werd bedacht in 1948. De oudste nog bestaande trappist moet Westvleteren 8 zijn, die voor het eerst tijdens de Eerste Wereldoorlog werd opgetekend.[2] Alle abdijbieren kunnen ook met één pennestreek van de lijst: het zijn allemaal imitaties van de trappisten, grotendeels bedacht in de jaren vijftig en daarna. Alle ronkende verhaaltjes over monniken en jaartallen komen uit de dikke duim. Het oudste adbijbier is de Witkap Pater, ontwikkeld in 1929.[3]

De trappistenbieren: monumentaal, maar 20e-eeuws.

Schrap ook maar meteen alle alcoholbommen zoals Duvel, Kwak, Piraat en alle andere. Bush is uit de jaren dertig, Duvel bestaat in zijn huidige vorm sinds de jaren zestig en de rest zijn navolgers. Spijtig is het ook het witbier te moeten schrappen: het is zonder meer de oudste bierstijl van België, maar het oudste huidige merk, Hoegaarden, werd pas in 1966 door de befaamde Pierre Celis opgezet.

Wat blijft er nog over, als we dit slagveld hebben weggebezemd? Toch nog wel wat. Hét oudste bier is niet te geven, omdat bij veel brouwerijen de exacte feiten in de mist van de geschiedenis zijn verdwenen, of simpelweg omdat niemand de feiten nog heeft uitgezocht. Hier volgt daarom mijn overzicht. Misschien heb ik er een paar te arbitrair weggelaten, maar ik heb streng geselecteerd op de combinatie bier en merknaam, ook al is de brouwerij misschien ouder. Hierdoor vielen onder andere Boon, Dupont en Timmermans van de lijst, omdat deze brouwerijen ouder zijn maar de huidige naam pas in de 20e eeuw kregen.

Daar gaan we dan, de nog overgebleven Belgische bieren van de 19e eeuw:

Lambiek en aanverwanten
Het zal niemand verbazen dat deze bierstijl hier is vertegenwoordigd. De roots ervan liggen in de achttiende eeuw, al zijn deze bedrijven pas in de 19e eeuw begonnen. Of ze toen al geuze en kriek maakten is niet vast te stellen, maar faro en lambiek ongetwijfeld wel:[4]

Jack-Op: al in de handel sinds minstens 1893.

• De Troch lambiek, faro – Begonnen met brouwen ca. 1820, nu verkocht onder de merknaam ‘Chapeau’.
• Lindemans faro – Bedrijf bestaat sinds 1822.
• Oud Beersel lambiek – Stekerij, sinds 1882.
• Girardin lambiek, faro – Sinds 1882.
• 3 Fonteinen lambiek, faro, kriek – De naam uit 1883 zou verwijzen naar de drie getapte producten: faro, lambiek en kriek.
• Jack-Op – Een bier ontwikkeld door Felix van Roost te Werchter, die het in 1893 liet registreren en er een fenomenaal succes mee had. Belandde later in de klauwen van InBev, die het in 2008 uit productie nam maar in 2010 Frank Boon toestemming gaf het weer te produceren in gelimiteerde oplage.[5]

Rodenbach: een bier waarvan de geschiedenis wel eens beter mag worden uitgezocht.

Vlaams oud bruin
Ik heb nooit begrepen waarom dit tegenwoordig ook wel ‘rood’ of ‘roodbruin’ wordt genoemd: historisch gezien sprak men altijd simpelweg van ‘bruin’. Maar goed, hier zit een aantal tussen die in de 19e eeuw al bestonden. Hoe lang ze al gemaakt werden is niet duidelijk, maar eerlijk gezegd heb ik nog niemand gezien die het bestaan van dit heerlijk gerijpte oud bier vóór de 19e eeuw in West- en Oost-Vlaanderen heeft aangetoond; al zou een oorsprong in de 18e eeuw me ook niet verbazen gezien het bestaan van vergelijkbare bieren elders.

• Roman Adriaen Brouwer Oudenaerds Bruyn – Ondanks de recente naamswijziging tel ik hem vanwege de ondertitel toch mee. De brouwerij bestaat al sinds 1545 en is nog altijd in de handen van de familie Roman, en dat is deze keer nou eens geen romantisch kletsverhaaltje.[6] Hoe lang ze al oud bruin maken is weer een ander verhaal.
• Liefmans Oud Bruin – Deze Oudenaardse brouwerij komt voort uit een bedrijf dat al in 1784 in handen raakte van de familie Liefmans, die hem in 1902 weer verkocht. Desondanks werd de naam behouden. Het huidige gebouw werd betrokken in de jaren dertig.[7]
• Rodenbach – De brouwerij dateert van 1821, maar naar het schijnt zou het huidige bier ontwikkeld zijn door Eugeen Rodenbach, die in 1878 de brouwerij ging leiden en daar kennis toepaste die hij in Engeland had opgedaan.[8] Jammer genoeg is er weinig méér bekend: als er één brouwerij in België is waarvan de geschiedschrijving eens wat beter uitgewerkt zou moeten worden, is het Rodenbach wel.
• VanderGhinste Roodbruin – De brouwerij dateert van 1892 en maakte vanaf het begin al dit bier, toen ‘ouden tripel’ geheten.[9] De kleine naamswijziging zien we maar door de vingers.

Saison de Pipaix – Een van Belgiës oudste bieren, en ook nog eens met een stoommachine gebrouwen.

Saison
Ook saison bestond al in de 19e eeuw, al moet het toen een veel rinser bewaarbier geweest zijn. Eigenlijk zou ik Dupont er ook bij moeten nemen, maar de brouwerij draagt die naam pas sinds 1920. In ieder geval staan hier de enige twee Waalse bieren van de lijst.

• Saison de Pipaix – Hoewel de brouwerij sinds 1984 pas Brasserie à Vapeur heet, werd de naam van het bier al eerder gevoerd. Het zou teruggaan tot de stichting van het bedrijf in 1785, toen nog ‘bière de provision’ genoemd. Sowieso wordt het gebrouwen in de laatste stoombrouwerij van België.[10]
• Silly Saison – Brouwt bier sinds 1850, waaronder in ieder geval eind 19e eeuw saison.[11]
• Martens Sezoens – [Toegevoegd juni 2020, zie reacties] Volgens eigen zeggen maakt Martens in het Limburgse Bocholt dit bier alweer sinds 1867. Geografisch gezien ligt het voor de hand dat Sezoens verwant is aan de saison van het Luikse type, maar daar duik ik graag nog een keer in.[12]

En dat was dan de lijst: zes lambiekmakers, vier oude bruinen en twee [edit: drie] saisons zijn de oudste bieren van België. Twaalf [edit: dertien] in een land dat zich erop beroemt duizend bieren te tellen. Wat is nou écht de alleroudste? De beste papieren daarvoor lijken Roman, Liefmans en Saison de Pipaix te hebben, deze zouden terug kunnen gaan tot de 18e eeuw. Dat zou echter extra onderzoek vergen aan de hand van bronnen die wellicht niet beschikbaar zijn. Ben ik nog wat vergeten? Is er iets geheel onterecht weggelaten? Laat de discussie beginnen!

[1] Ivan Derycke (red.), Antwerpen bierstad. Acht eeuwen biercultuur, Brasschaat 2011, p. 130; Jef Van den Steen, Speciale Belge Ale. Traditiebier van hier, Tielt 2016, p. 51.
[2] Jef van den Steen, Trappist, de zeven heerlijke bieren, Leuven 2010, p. 43-46, 70, 126.
[3] Jef Van den Steen, Abdijbieren, geestrijk erfgoed, Leuven 2004, p. 41.
[4] Historische gegevens ontleend aan o.a. Jef Van den Steen, Geuze en kriek. Het geheim van de lambik, Tielt 2011.
[5] Recueil officiel des marques de fabrique et de commerce VI, Brussel 1893, p. 624-625; https://www.nieuwsblad.be/cnt/a435ioeu.
[6] Charlotte Cappelle, Bruin. De geschiedenis van het brouwen in en rond Oudenaarde sinds 1357, Oudenaarde 2010, p. 123.
[7] Cappelle, Bruin, p. 101-103.
[8] Vgl. Michael Jackson, De grote Belgische bieren, Antwerpen 1991, p. 127; Michel de Bruyne, De Rodenbachs van Roeselare, Roeselare 1986, p. 219.
[9] http://www.omervanderghinste.be/nl/de-bieren/vanderghinste-roodbruin
[10] Vriendelijke mededeling van Jean-Louis Dits.
[11] Jef Van den Steen en Stefaan Couttenye, Belgian family brewers. Traditie, passie, creativiteit, Leuven 2009, p. 119-120.
[12] Vergelijk sezoens.be. Dit komt overeen met Wilfried Patroons, Bier, Antwerpen 1979, p. 155-156; ook hier wordt Frans Martens, die de brouwerij van 1858 tot 1873 bestierde, genoemd als degene die Sezoens begon te brouwen.