Vijgenbier uit de Borinage

Vijgen, weer eens een ander ingrediënt voor bier - Bron: Wikimedia Commons, Eric HuntEen tijdje geleden verdiepte ik me in de Belgische bierstijl saison en in samenhang daarmee in de bieren van het Waalse platteland in vroeger tijden. Zoveel samenhang bleek er overigens niet te zijn: hoewel het huidige referentiebier voor saison, die van Dupont, wel van het Henegouwse platteland stamt, was saison ooit een veel wijder verbreid biertype dat je ook in steden aantrof, met name in Luik. De door de gewaardeerde Brusselse brouwer Yvan de Baets opgestelde geschiedschrijving van saison in het boek Farmhouse ales, bleek helaas een flinke dosis halve waarheden en selectief lezen te bevatten. Erg jammer.

Hoe het dan wél zat met het bier van het platteland van Wallonië? Van wat tot in de 19e eeuw voor eigen gebruik op de boerderij en bij de mensen thuis werd gebrouwen, weten we niet zoveel. Een aardig door mij besproken artikel van ene Roger Pinon gaf wel wat recepten die mensen gedurende de 20e eeuw hadden opgetekend, maar die waren allemaal relatief nieuw, en betroffen geen van alle echt bier.[1] Begin 20e eeuw, vermoedelijk met name rond de Eerste Wereldoorlog toen veel brouwerijen noodgedwongen moesten sluiten, ontstond er in België en Noord-Frankrijk de mode om zelf ‘bier’ te brouwen van, met name, suiker. Men zette een soort thee met de smaak van gerst, hop, cichorei en nog wat andere smaakmakers, deed er een fikse hoeveelheid suiker bij, voegde gist toe en voilà: het suikerwater vergistte tot een simpel alcoholisch drankje, dat steevast in flessen werd gedaan en een paar weken houdbaar was.

Het landschap van de Borinage, geschilderd door Vincent van Gogh - Bron: Wikimedia CommonsMaar Pinon tekende nog een lollige subcategorie op, die de moeite waard is om nog even nader te beschrijven: vijgenbier. Dit werd met name gemaakt in de Borinage, een mijnstreek ten westen van Mons, bij de Franse grens. In de 19e en vroege 20e eeuw waren de arbeidsomstandigheden hier verre van licht, wat de streek een broeinest van socialistisch oproer maakte. En van protestantisme, in een oer-katholiek land als België. Zelfs domineeszoon Vincent van Gogh heeft hier nog  een tijdje geprobeerd zieltjes te winnen, voor hij besloot kunstenaar te worden.

Hier werd dus een thuisbrouwsel gemaakt met vijgen, dat ter plaatse ook wel de bijnaam ‘bière darbyste’ meekreeg, naar een genootschap van strenggelovige protestanten dat ooit gesticht was door een zekere John Nelson Darby. Ofwel de aanhangers van deze beweging wilden geen echt bier drinken en maakten daarom dit laag-alcoholisch brouwsel, ofwel de naam ‘darbystenbier’ was slechts een lollige spotnaam, juist omdat het zo laag-alcoholisch was.

Pinon citeert meerdere recepten voor dit vijgenbier. Opvallende constante is, dat men de vijgen eerst een paar dagen laat weken met wat gerst erbij, en dat men vervolgens geen gist toevoegt. Een typisch recept luidt:

Vijgenbier van ‘Tante Jusa’ (M. Caufriez-Saussez te Wasmes)

 Benodigd: een grote pot van gevernist aardewerk.

 Ingrediënten: 15 à 20 liter water, een halve kilo gerst, 400 gram vijgen, 1 kilo suiker in brokken, stijf geklopt eiwit van twee eieren.

 Recept: was de gerst meerdere keren en doe het in de pot; voeg de vijgen en het water toe; doe het deksel erop. De volgende dag, of zodra de vijgen komen bovendrijven (na een of twee dagen, afhankelijk van de temperatuur), de vruchten eruit halen en weggooien. Wat de gerst betreft, spoel deze zorgvuldig af want deze kan hergebruikt worden. Filter het bier met een kaasdoek en doe het weer in de goed schoongemaakte pot. Voeg de suiker toe en het stijf geklopte eiwit van twee eieren; goed mengen en doe vervolgens de deksel er weer op, maar met een handdoek tussen pot en deksel. Verwijder de volgende dag met een schuimspaan het bovendrijvende schuim (‘pain d’oeuf’), en doe het bier in flessen met behulp van een trechter met een theezeef erop. Twee à drie dagen later is het bier klaar om te drinken.

Naar verluidt was het resultaat erg koolzuurhoudend en moest je uitkijken dat de flessen niet sprongen door te veel ontstane druk. Het werd vooral in de zomer gemaakt en gedronken en was erg verfrissend.

Het 'Bière Darbyste' van de Brasserie de Blaugies, wél een echt bier.Geen zin om dit recept zelf uit te proberen? Het familiebrouwerijtje Brasserie de Blaugies in het gelijknamige dorp in de Borinage maakt sinds 1990 een eigen ‘Bière Darbyste’ met vijgen. Deze versie is wél een echt bier van gerstemout en tarwe, waaraan vijgensap is toegevoegd. Het alcoholpercentage is dan ook 5,8%, een stuk meer dan wat het oorspronkelijke vijgenbier gehad moet hebben.


[1] Roger Pinon, ‘Recettes de bières de ménage en Wallonie et subsidiairement en Picardie’, in: Studium et museum. Mélanges Edouard Remouchamps, volume I, Luik 1996, p. 103-122.


Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *