De laatste tijd probeer ik me een beeld te vormen van de geschiedenis van Vlaams donker zuur bier, meer specifiek dat uit de provincies Oost- en West-Vlaanderen.[1] Onder deze bieren bevinden zich meesterwerken van brouwkunst zoals Rodenbach, Duchesse de Bourgogne, Liefmans Goudenband en andere. Helaas is er maar weinig over de geschiedenis van deze bieren geschreven. Probeer om te beginnen maar eens iets van vòòr pakweg 1850 te vinden wat ook maar in de verte op zuur bier uit Vlaanderen lijkt (en dan laten we de mythe buiten beschouwing dat de Schelde een Middeleeuwse grens zou zijn tussen de zure bieren van Vlaanderen en die van de rest van België, want dat is gepatenteerde kletskoek).

Wat ook niet helpt is het verschil dat gemaakt wordt tussen Vlaams bruin en Vlaams rood bier.[2] Een verschil waar ik nooit veel van begrepen heb. Zowel ‘bruin’ als ‘rood’ bier worden gemaakt volgens gemengde gisting met melkzuurbacteriën en beide smaken min of meer hetzelfde. Bovendien presenteren de meeste bieren die tegenwoordig onder de ‘Vlaamse rode’ groep geschaard worden zichzelf als bruine bieren, of hebben dat in het verleden gedaan. Rodenbach, toch volgens velen hét Vlaams rode bier bij uitstek, omschreef zichzelf tot ongeveer 1990 op zijn etiketten een ‘fris bruintje’.[3] Ichtegems Oud Bruin noemt zichzelf nog steeds een, nou ja, de naam zegt het al.

Nergens in de traditionele Belgische bierliteratuur is er ook maar even sprake van een ‘rood’ bier uit Vlaanderen of uit waar dan ook in België. Dus waar komt dat ‘Vlaams rood’ eigenlijk vandaan?

Het antwoord is te vinden in een monument van de bierliteratuur en van de biercultuur in het algemeen: Michael Jacksons The world guide to beer uit 1977, in het Nederlands verschenen als de Spectrum bieratlas. Jackson, een Britse journalist, was een van de eersten die alle bieren van de wereld in kaart bracht voor een consumentenpubliek, en die zo de rijkdom liet zien die de verschillende landen aan bier te bieden hadden. Van de lagers van Tsjechoslowakije tot de Bock en Helles van Duitsland, van de pale ales en milk stouts van het Verenigd Koninkrijk tot de paas- en kerstbieren van Denemarken. Eén land fascineerde Jackson in het bijzonder: België.

Tot dan toe was België als bierland eigenlijk nauwelijks bekend. Tot 1966 importeerde het meer bier dan het uitvoerde. De Belgen gingen prat op hun trappisten, spéciale belges en krieken, maar buiten de landsgrenzen had zowat niemand daar ooit van gehoord. Terecht roemde Jackson echter België vanwege de grote biervariëteit en de unieke smaak van traditionele bieren als lambiek.

Een van de bieren die Jackson beschreef was Rodenbach uit Roeselare. Er is een interessant verschil tussen de originele tekst van Jackson en de Nederlandse vertaling. In het Engels staat er: ‘This dark beer, known simply by its maker’s name, qualifies better for the epithet “red” than any of the copper-colored English brews which are sometimes similarly described in Continental Europe.’ Blijkbaar kon Jackson zich niet vinden in de naam ‘bruin’, die het bier in België droeg. Of het kon hem niet schelen. Interessant genoeg wijkt de Nederlandse vertaling hiervan af. Kennelijk vond de vertaler deze eigenwijzigheid al te gortig, dus in de Nederlandse uitgave staat er: ‘een prachtige donkere kleur, meer rood dan bruin, hoewel het een van de laatste vertegenwoordigers is van een brouwstijl die men Vlaams bruin noemt.’ En waar de titel van de paragraaf in het origineel ‘Red beers’ luidt, is het in het Nederlands ‘het Vlaams bruin dat rood is’.[4]

In 1991 ging Jackson hier vrolijk op door. In The great beers of Belgium (De grote Belgische bieren) splitste hij de bierstijl domweg in tweeën. Er is een hoofdstuk ‘Bruin bier’ met daarin de zure bieren van Oudenaarde, met name Liefmans en Roman. En er is een hoofdstuk ‘”Rode” bieren van West-Vlaanderen’ dat vooral over Rodenbach gaat. Volgens Jackson zat het verschil hem erin dat de bieren van West-Vlaanderen ‘wat roodachtiger van uitzicht’ zijn, en ze hadden ‘hetzij een dunner, hetzij een vaster “body”, in elk geval een meer uitgesproken zuur smaakgevoel (minder melkzuur, meer azijnzuur).’[5]

Heeft Jackson hier dus vanuit het niets een nieuwe bierstijl bedacht? Het lijkt er wel op. Vanuit het niets, dwars tegen de lokale gewoonten en benamingen in, die nota bene door zowel de brouwers als de drinkers gebruikt werden. Enkel omdat hij vindt dat het zo moet.

De definitie lijkt zich vervolgens in navolging van Jackson te hebben ontwikkeld in de richting van ‘rood bier wordt gerijpt in houten vaten genaamd foeders en bruin bier niet’, als we bijvoorbeeld de Wikipedia mogen geloven. Daarmee is de verwarring nog niet ten einde. De Oxford companion to beer verwoordt het als volgt: ‘Deze stijlen worden vaak door elkaar gehaald en volgens sommigen zijn ze één en dezelfde. Als stijl vertoont het Vlaams bruin niet het ‘boerderij’-karakter van de Brettanomyces die vaak in Vlaams rood te vinden is, terwijl Vlaams rood de diepere kleur en karamelachtige notigheid van Vlaams bruin mist.’[6] De Beer style guidelines van de Amerikaanse Brewers Association groeperen de twee dan weer samen in één categorie ‘Belgian-Style Flanders Oud Bruin or Oud Red Ale’.[7]

Om het allemaal nog wat ingewikkelder te maken, zijn een paar Belgische brouwers begonnen om hun bier aan te duiden als ‘roodbruin’, met name een aantal uit West-Vlaanderen: Rodenbach, Vander Ghinste, De Brabandere en Verhaeghe. Omer Vander Ghinste hernoemde zijn Bellegems Bruin naar Vander Ghinste Oud Bruin in 2012, maar katte het in 2016 alweer om naar Vander Ghinste Roodbruin.[8] Recent deed De Brabandere hetzelfde, hun Petrus Oud Bruin gaat nu door het leven als Petrus Roodbruin. Merk op dat geen van deze brouwers hun bier daadwerkelijk ‘rood’ noemen: De Brabandere heeft wel een ‘Petrus red’, maar dat is een bier met krieken erin.[9] In 2011 vroeg dit clubje van vier brouwers de status van Beschermde Geografische Aanduiding (BGA) aan voor hun ‘Vlaams roodbruin bier’. Vooralsnog hebben ze dit Europese label nog niet toegekend gekregen.[10]

De verwarring duurt voort: waar sommigen al deze bieren ‘bruin’ noemen, zijn er weer anderen die sommige bieren ‘rood’ vinden, en dan zijn er nog de brouwers die ‘roodbruin’ bier maken. En historisch gezien, met andere woorden vòòr 1991, waren al deze bieren ‘bruin’. Hoe het ook zij, ik heb het altijd al een vrij kunstmatig verschil gevonden. Al deze bieren, van Rodenbach tot Liefmans,  zijn zowel qua smaak als qua brouwwijze overduidelijk nauw aan elkaar verwant en vormen samen een onmiskenbare familie van Vlaamse zure bieren. De vraag of we überhaupt een aparte bierstijl genaamd ‘rood’ of ‘roodbruin’ nodig hebben staat wat mij betreft nog open.

[1] ‘Vlaanderen’ is oorspronkelijk de benaming voor het gebied dat vandaag de dag wordt gevormd door de provincies Oost- en West-Vlaanderen in België en de gebieden Frans-Vlaanderen in Frankrijk en Zeeuws-Vlaanderen in Nederland. Om het nog ingewikkelder te maken, is ‘Vlaanderen’ tegenwoordig de benaming voor het hele Nederlandstalige gedeelte van België, inbegrepen gebieden die nooit tot het historische Vlaanderen behoord hebben: de provincies Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg. In de rest van dit artikel gebruik ik ‘Vlaanderen’ verder als gezamenlijke aanduiding voor Oost- en West-Vlaanderen.
[2] In het Engels is ook wel sprake van ‘Flanders red ale’ en ‘Flanders brown ale’. Ik vermijd zelf de benaming ‘ale’ voor Belgische bieren. Tot voor kort noemden Belgen hun bieren nooit een ‘ale’, tenzij er sprake was van een product dat specifiek op een Britse ale moest lijken.  Als je tegenwoordig Belgisch bier vindt dat zichzelf presenteert als, bijvoorbeeld, een ‘Trappist ale’ of ‘Flemish ale’, dan is dat alleen om Angelsaksische klanten te plezieren.
[3] Zie bv. http://jacquestrifin.be/bieres_brasserie_rodenbach1-78.php
[4] Michael Jackson, The world guide to beer, Londen 1977, p. 115; Michael Jackson, Spectrum bieratlas, Maarssenbroek 1977, p. 115. Met dank aan Michael Weeks, die de originele Engelse tekst voor me inscande.
[5] Michael Jackson, De grote Belgische bieren, Antwerpen 1991.
[6] Garrett Oliver (red.), The Oxford companion to beer, New York 2012, p. 631.
[7] https://s3-us-west-2.amazonaws.com/brewersassoc/wp-content/uploads/2020/03/BA-beer-style-guidelines-2020.pdf
[8] Vgl. http://www.worldbeerawards.com/winner/worlds-best-dark-beer-world-beer-awards-2015: op de World Beer Awards van 2015 was het nog een ‘oud bruin’; de Internet Archive Wayback Machine geeft 2016 als het vroegste jaar voor de pagina over Roodbruin.
[9] https://www.brouwerijdebrabandere.be/nl/merken/petrus-sour-beers
[10] Het Nieuwsblad 30-4-2011; https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-8-2016-003265_NL.html.