Big data: de bieretiketten van Jacques Trifin

Een bijzonder fijne bron voor historische Belgische bieren is de website van etikettenverzamelaar Jacques Trifin. Niet alleen heeft hij zo’n 28.000 bieretiketten in zijn collectie, verder heeft hij de krachten gebundeld met nog meer verzamelaars voor een online naslagwerk met vele pareltjes van nostalgische etiketten. Bovendien kun je er ook hele leuke kwantitatieve analyses van maken…

Onderzoek doen naar de biergeschiedenis van België is bij tijd en wijle een hele mer à boire. Er is zoveel over geschreven, er zijn zoveel locaties te bezoeken en zoveel mensen te spreken. Voor het boek over Nederland was het allemaal nog wel behapbaar, omdat er simpelweg minder bronnen waren en minder literatuur. Maar in België is het daarom extra fijn als je af en toe wat ‘big data’ kunt gebruiken. Het heeft zijn beperkingen, maar geeft ook weer nieuwe inzichten.

Jacques Trifin drinkt kennelijk ook wel eens wat anders dan bier.De Henegouwenaar Jacques Trifin begon ooit als verzamelaar van bierglazen. Maar na twee jaar verzamelen puilde zijn huis in het dorpje Chièvres al uit van de meer dan tweeduizend glazen die hij had vergaard. De overstap naar etiketten was daarom simpele noodzaak: ze namen minder ruimte in.[1]

Inmiddels is hij alweer twintig jaar bezig, en hij is bovendien zo vriendelijk om zijn collectie te delen met de buitenwereld. De website jacquestrifin.be oogt wat ouderwets, maar hij wordt nog altijd aangevuld, want de collectie staat er nog lang niet in zijn geheel op. Bovendien zet Jacques er ook de etiketten van collega-verzamelaars bij.

Al met al vormt het een heel naslagwerk. En hoewel de website geen zoekfunctie heeft, kun je als je handig bent met computers er desondanks aardig je weg doorheen vinden. Heel wat bruikbaarder dan een paar dikke boeken met verdwenen brouwerijen van België die een paar jaren geleden verschenen zijn, van Adelijn Calderón en van François Verhofstadt, beide amateur-enthousiastelingen. Deze boeken zijn sympathieke initiatieven, maar in feite betaal je enorme bedragen (wel tot 90 euro per boek!) voor uitgeprinte excel-tabellen, volstrekt niet doorzoekbaar en dus voor mij van weinig waarde. Wat mij betreft hadden de heren hun gegevens beter gewoon online kunnen zetten.

Atoombier: een van de vele merkwaardige etiketten op de site van Jacques Trifin - Bron: jacquestrifin.beDe site van Jacques Trifin is heerlijk om gewoon doorheen te bladeren, langs zowel de etiketten van de nog bestaande brouwerijen, als die van brouwerijen die allang niet meer bestaan. Niet alleen zitten er pareltjes van retro-design tussen, je komt de merkwaardigste biermerken en -soorten tegen. Nep-trappisten als ‘Trappistine’ en ‘Trap’Ale’, maar ook ‘Atoombier’, ‘Triple-pils, bevat al zijn vitaminen’, ‘Triplor family’s beer’, ‘Dictator’ (met een afbeelding van Mussolini) en nog veel meer. De oplettende kijker ziet de ene na de biertrend voorbij komen, zoals alle bieren eindigend op ‘or’ en in de jaren vijftig (Goldor, Dortor, Munchor, Belgor…).

Maar het leek me ook eens leuk om deze site iets systematischer door te zagen. Want al die etiketten vertellen iets over wat Belgische brouwerijen in het verleden zoal maakten. Hoewel er in 1888 al geadverteerd werd door etikettenfabrikanten om brouwers op hun producten te wijzen, werd bier in flessen, en dus met etiketten, in België pas echt populair na de Eerste Wereldoorlog.[2]

Ik heb op Trifins website de afdeling opgeheven brouwerijen genomen, ruim 700 in totaal. Deze is overigens nog lang niet compleet: in 1920 kende België nog zo’n 2000 brouwerijen, en aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog waren dat er nog zo’n 1000. Jacques is dan ook nog bezig met alles online te zetten: van de provincie West-Vlaanderen staan alleen de brouwerijen in plaatsen met beginletter A en B er nog op, en de provincies Antwerpen, Luik en het Brussels hoofdstedelijk gewest ontbreken nog geheel. Ook heb ik de afdeling met de nog bestaande brouwerijen buiten beschouwing gelaten.

Met dat in het achterhoofd heb ik toch alvast de zoekmachine erop losgelaten met een aantal steekwoorden. Want is het op basis van deze website dus mogelijk om iets te zeggen over welke bieren al die Belgische brouwerijen produceerden? Ik voerde woorden in als ‘pils’, ‘bock’, ‘saison’, ‘spéciale’, ‘wit’, ‘dubbel’, waar nodig met verschillende (taal)varianten. En daarmee krijg je toch een heel aardige steekproef van bierland België in ruwweg de periode 1900-1970.

Niet elke tripel in een zwaar abdijbier - Bron: jacquestrifin.beNatuurlijk treedt er wel wat vervuiling in zo’n lijst op: je vindt bieren als ‘double pilsen’ of ‘special export’, waarbij dus niet per sé van dubbel of spéciale (belge) sprake is. Interessant is wel dat algemene benamingen als blond, bruin, dubbel en ook tripel (en hun Franstalige equivalenten) erg veelvuldig voorkomen. Juist de oudere etiketten lijken deze benamingen te dragen. Onder ‘dubbel’ en ‘tripel’ moeten we overigens niet denken aan de gelijknamige abdijbieren van nu, maar het lijkt hier eerder te gaan om iets zwaardere varianten van simpel slap tafelbier. De laatste overlevende van dit genre staat nog steeds in de Belgische supermarkt: het is de Triple Piedboeuf van 3%, die samen met zijn broertje Brune en zusje Blonde van beide 1% nog altijd in schroefdopfles in de schappen prijkt.

Er zijn wat Engelse bieren als pale ale, Scotch en Christmas aanwezig (en ongetwijfeld ook heel veel met het achtervoegsel ‘ale’ die ik niet kon vinden, omdat je op zo’n kort zoekwoord veel te veel onjuiste hits krijgt). Verrassend hoog staat de saison, die door 84 brouwerijen werd gemaakt. Binnenkort zal ik nog een nadere analyse van deze etiketten geven. Niet verrassend is er ook veel ondergistend bier van Duitse snit: veel export, bock en pils. Het is nou eenmaal zo: veel Belgische brouwerijen, ook de kleintjes, hebben hier in de 20e eeuw heel veel van gemaakt.

Stout uit Doornik, maar het werd overal in België gemaakt. - Bron: jacquestrifin.beMaar de nummer 1 in deze steekproef (zie onder voor het volledige klassement) is een grote verrassing: stout. 219 van de 710 opgeheven brouwerijen op de website van Jacques Trifin hebben deze donkere Engelse biersoort gemaakt. Stout moet heel lang een heel populair bier in België geweest zijn! De verklaring lijkt me tweeledig: aan de ene kant was Engels bier erg gewild in België omdat het als kwaliteitsbier werd gezien. Aan de andere kant was het als bovengistend bier voor kleine, ouderwetse brouwerijtjes relatief makkelijk te maken. Rose’s Royal Stout uit Brugge, London Imperial Stout uit Tienen, Star Stout uit Marcinelle, Gordon’s Stout uit Doornik: allemaal deden ze ooit heel erg hun best om Engels te lijken en zo klanten te winnen. (Het werd in ieder geval niet geëxporteerd: de export van België was tot de jaren zestig zo goed als nul.)

Gek genoeg blijven typisch Belgische stijlen als geuze, kriek en witbier hier ver op achter. Mogelijk komt dit doordat juist luxebieren als stout, export en pils vaker gebotteld werden, en inheemse soorten meer op vat gingen. Ook ontbreken nog een paar regio’s, onder andere Brussel. Maar een relatief goedkoop Belgisch bier als faro komt toch ook vaak voor. Er valt kortom nog genoeg te studeren.

Nog eens een lekkere Belgische stout proeven? Lange tijd was stout in België op sterven na dood. Een aantal nieuwe brouwers produceert nu een weer stout, maar bijna geen van de traditionele Belgische brouwerijen (dat is, gesticht vòòr 1980) maakt het nog, als ik me niet vergis. Leroy in Boezinge is de uitzondering: hun website vermeldt trots hun ‘atypische variant van de Engelse stout’ van 5%. Ook is er nog Dupont, dat in 2010 de lang vergeten Monk’s Stout terug op de markt bracht. En die smaakt ook prima.

Steekproef biersoorten op etiketten van verdwenen brouwerijen op jacquestrifin.be

Stout
Blond(e)
Bruin / Brune
Spécial(e)
Double / Dubbel
Export
Pils
Bock
Triple / Tripel
Saison
Tafel / de table
Faro
Pale ale
Spéciale & Belge
Ménage
Scotch
Kriek
Christmas / Noël
Sterk/Sterck

219
216
202
197
167
165
164
148
103
84
78
69
65
62
60
55
54
46
36

Munich
Gueuze
Diest
Pater
Belge
Bavière
Orge
Grisette
De Mars
Leuvens / Louvain
Gerst
Wit / Blanche
Alost / Aalst
Lambic
Abdij / Abbaye
Dort
Lager
Oudenaarde
Trapp(ist)

35
29
29
29
29
28
28
26
24
24
23
20
19
17
17
16
16
14
10

Toelichting: in totaal telt de website jacquestrifin.be momenteel etiketten van 710 opgeheven Belgische brouwerijen. Ik doorzocht de website op bovenstaande steekwoorden. Het getal geeft het aantal brouwerijen weer waarbij deze steekwoorden een ‘hit’ opleverden.


[1] http://www.dhnet.be/regions/tournai-ath-mouscron/il-possede-28-000-etiquettes-de-bieres-51b7609ee4b0de6db97adb0c

[2] Henk Anseeuw et al., Brugse bierhistories. 25 jaar ’t Hamerken, VZW voor brouwerijgeschiedenis, Brugge 2013, p. 84.


Eén reactie op “Big data: de bieretiketten van Jacques Trifin”

  1. Jan Oomsen schreef:

    Ik ben een bieretiketten verzamelaar uit Nederland met de vraag of je ook etiketten doet ruilen?
    Dan kan ik er naar je toe sturen en jij weer andere etiketten naar mij toe stuur.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *