Misschien was het je niet opgevallen tussen alle collabs, biermixen, fruitsaisons en barrel-ge-age’de barley wines, maar het is bockbierseizoen. De traditionele Nederlandse pilsboeren komen weer met hun donkerbruine, best wel smakelijke variant, met in hun kielzog nog wat kleinere brouwers van de oude stempel. Ik had al een keer uit de doeken gedaan hoe bockbier ooit een Duits lentebier was, dat net als pepernoten ieder jaar weer eerder uitkwam, om uiteindelijk een oktoberbier te worden. Dat hebben we dus al behandeld. Nee, ik wou het gaan hebben over historisch bockbiernieuws. Het Franse bockbier is terug. Van de makers van Kronenbourg, hét standaard-saaie pils van Frankrijk.

Frankrijk? Ja, want ook dat had ik al eens beschreven: dat dit wijnland ooit naast Duitsland en Nederland het derde bockbierland was. In 19e-eeuws Parijs zorgde het zelfs voor een rage: nadat daar in 1855 het eerste Duitse bockbier werd gesignaleerd, riep al snel heel de stad ‘Garçon, un bock!’ Waar in Nederland de donkere bockvariant inburgerde, nam Frankrijk juist de blonde versie over. Voor Franse begrippen was het een sterk luxebier. Het werd daarom geserveerd in kleinere glazen, een formaat dat ook al snel de naam ‘bock’ kreeg. Er bestonden zelfs flessen van het formaat ‘bock’. Het was inmiddels allang geen seizoensbier meer: de Franse brouwerijen, met name die in de Elzas en Parijs, produceerden het het hele jaar.[1]

Door de jaren heen devalueerde het Franse bockbier nogal: in 1904 was het de stevigste categorie bier, maar tegen 1938 zat het stamwortgehalte op het niet bijster sterke 10,6 tot 11,6 graden Plato, en na de Tweede Wereldoorlog was dat officieel nog 8,48 à 10,04 graden.[2] Het was in feite de benaming geworden voor slap ondergistend blond bier, van het soort dat je tegenwoordig in Nederland bij de Aldi koopt. Andere bieren, pilseners, werden in Frankrijk inmiddels als ‘bière de luxe’ verkocht. In de jaren zeventig en tachtig verdwenen de Franse bocks dan ook geruisloos van de markt. Een laatste herinnering eraan is nog het woord ‘sous-bock’ voor ‘bierviltje’.

Wat schetste dus mijn verbazing, toen ik van de zomer in de Franse supermarkt een sixpack ‘Kronenbourg Tigre Bock’ ontdekte? ‘In de jaren 20, geeft de Brasserie du Tigre in Straatsburg zijn naam aan een bier met goed gemout temperament: Tigre Bock.’ Aha, een historisch bier dus? Dan is mijn interesse gewekt.

Ik zou nu de hele ontstaansgeschiedenis van brouwerij Kronenbourg kunnen oplepelen, maar laat het genoeg zijn dat de naar verluidt al sinds 1664 als brouwers in Straatsburg opererende familie Hatt in 1850 de brouwerij in de voorstad Krutenau verplaatste naar het dan nog landelijke stadsdeel Cronenbourg.[3] Vervolgens voltrok zich ook in Straatsburg de omslag naar ondergistend bier en schaalvergroting, met als voortrekker de brouwerij Gruber, waarvan ik al een keer het Bock-Ale heb beschreven. Tegenwoordig zou je in Straatsburg een leuke tour kunnen doen langs al die oude brouwerijen, waarvan overigens alleen l’Espérance, in handen van Heineken, nog actief is.

De Hatt-brouwerij in Cronenbourg heette toen nog simpelweg ‘Brasserie du Bas-Rhin’, en Bas-Rhin was en is de naam van het Franse departement waarin Straatsburg ligt. Wat ze er maakten, is lastig te zeggen, maar in 1884 verkocht hun agent in Parijs hun ‘bières blondes et brunes’.[4] En in 1896 voerden ze in ieder geval al de merknaam Kronenbourg, nu met een K, mede omdat de Elzas in die periode in Duitsland lag en een K er Duitser uitzag. Daarom vermeldden de etiketten in Frankrijk dan ook dat het een ‘bière d’exportation’ was.[5]

In 1922 kocht de brouwerij de Brasserie du Tigre in Straatsburg. Het lastige is, dat in het Frans het woord ‘brasserie’ oorspronkelijk ‘brouwerij’ betekent, maar dat het ook een aanduiding kan zijn voor een groot en sjiek café-restaurant. In ieder geval werd de brasserie op de Rue du Faubourg National populair genoeg geacht om zijn naam te geven aan het bier van Kronenbourg, dat vanaf nu als ‘Tigre Bock’ door het leven ging. De naamswijziging, de voortvarende bedrijfsvoering en het feit dat Straatsburg sinds 1919 weer in Frankrijk lag, zorgden voor een aanmerkelijke expansie. In 1933 produceerde de brouwerij 250.000 hectoliter, drie keer zoveel als twintig jaar daarvoor.[6] De Brasserie du Tigre zelf werd in 1931 volledig herbouwd tot een groot restaurant, met een grote lichtende koepel in het midden.[7]

In de Tweede Wereldoorlog plakten de nazi’s de Elzas weer aan Duitsland vast en werd de naam van de brasserie veranderd in ‘Zum Tiger’. Tevens namen ze de touwtjes van de Kronenbourg-brouwerij in handen, wat de eigenlijke eigenaar, Jérôme Hatt, de tijd gaf zich in te lezen in boeken over marketing en management. Na de oorlog ging deze voortvarend aan de slag, en een van zijn eerste acties was het afschaffen van de naam Tigre Bock. Voortaan heette het bier weer Kronenbourg en kon het daarmee de Franse markt overspoelen tot op de dag van vandaag. Het luxere bier 1664 kwam er in 1952 bij.[8]

Nu is het Tigre Bock dus weer terug. In de gedaante van een blond bier van 5,5% en een bruin bier van 6,3%. En dat mág ook weer, want de Franse regels die voorschreven dat bock zo’n slap biertje moest zijn, zijn in 1992 afgeschaft.[9] De blonde bock is vorig jaar als tapbier uitgekomen en zit sinds dit jaar op fles, de bruine bock is er sinds dit jaar vooralsnog enkel als flessenbier voor de Franse horeca. Uiteraard met een boel poeha over dit ‘bière de caractère’, ‘het frisse bier met de eerlijke smaak’ en dat soort kreten.[10]

En eerlijk waar, ik vind het leuk. Het blond biertje is lollig (al bevat het sulfiet?!) en de bruine versie, geproefd op het terras in Metz, smaakt… als een prima Hollands bockbier. Leuk dat Kronenbourg, inmiddels van Straatsburg verhuisd naar een enorm complex bij het stadje Obernai, iets met de bock-geschiedenis van Frankrijk doet. Moeilijk te beoordelen of ze nou echt een oud recept gebruikt hebben, maar als redelijk eenvoudige ondergisters zullen de nieuwe bocks heus wel lijken op de oude.

Maar wat mij dan weer opvalt: het is de eeuwige tredmolen van het bier. In 1947 werd Tigre Bock afgeschaft als een ouderwets, slap bier. Het steviger pils Kronenbourg moest het nu gaan doen. We zijn nu bijna 70 jaar verder en inmiddels kennen we Kronenbourg als een saai, slap product dat de Fransen zonder al te veel nadenken achterover klokken. Zei Heineken ooit niet dat Kronenbourg de reden is dat Fransen zoveel wijn drinken?[11] En dus haalt Kronenbourg nu hun gepimpte Tigre Bock van stal om op zijn beurt het pils weer over te toepen. Geef toe dat er ironie in zit, maar Frankrijk is weer bockland.[12]

[1] http://verlorenbieren.nl/verloren-bieren-40-bock-ale/.
[2] J. de Brevans, ‘Bière’, in: Ch. Girard (red.), Analyse des matières alimentaires et recherche de leurs falsifications, Parijs 1904, p. 207-242, hierin p. 212; Revue de fraudes, jaargang 14 nr. 140 (december 1938), p. 352; Annuaire statistique de la France. Resultats de 1971, Parijs 1973, p. 335.
[3] Odile Weiss, ‘Kronenbourg, depuis 1664’, in: Saisons d’Alsace, nummer 60 (juni 2014), p. 88-95, hierin p. 91.
[4] Annuarie-Almanach du commerce, de l’industrie, de la magistrature et de l’administration, Parijs 1884, p. 875.
[5] Annuarie-Almanach du commerce, de l’industrie, de la magistrature et de l’administration, Parijs 1896, p. 1050.
[6] ‘L’Alsace industrielle. La brasserie Hatt à Cronenbourg’, in: La vie en Alsace, 1934, p. 38-42.
[7] Vergelijk http://www.archi-wiki.org/adresse-5_rue_du_faubourg_national__centre_ville__strasbourg-4382.html.
[8] François Entz, ‘La bière en Alsace’, in: Revue d’Alsace, deel 137 (2011), p. 151-173, https://alsace.revues.org/1212; Weiss, ‘Kronenbourg’, p. 92.
[9] http://www.brasseurs-de-france.com/la-biere/types-de-bieres/classification-et-couleurs/.
[10] http://www.kronenbourg.fr/kronenbourg-tigre-bock.
[11] Telegraaf 6-6-1990.
[12] Met dank aan: Peter Spronk (Bibliothèque des musées de Strasbourg).