En het is weer bokbierseizoen in Nederland. Dat wordt weer dringen bij de bokbierfestivals, intochten met paard en wagen, zelfs complete hindernisparcoursen worden met bokbier afgelegd (in Limburg, waar anders). Maar we laten even het Nederlandse bokbiergetoeter voor wat het is, en we reizen af naar een land waar bokbier alweer jaren een Verloren Bier is: Frankrijk.

Frankrijk? Drinken ze daar bier dan? Ja hoor, zet de accordeonmuziek maar aan, pak een stokbrood met camembert en lees. Natuurlijk, het is een wijnland en dat vinden ze zelf ook, maar er bestaat wel degelijk een brouwtraditie, al is die vooral heel regionaal verdeeld. Vanouds zijn er drie belangrijkste brouwregio’s: het hoge noorden, Elzas-Lotharingen in het oosten, en Parijs. In het noorden, dus Lille en ruime omgeving, sloot de traditie aan bij die van België en daarom waren er veel kleine brouwerijtjes die bovengistende bieren maakten. De Elzas en Lotharingen komen juist voort uit de Duitse traditie: veel ondergisting en heldere blonde rakkers. En dan was er nog Parijs, dat al in de middeleeuwen een brouwersgilde had en waar nog tot in de jaren zeventig van de twintigste eeuw bier geproduceerd werd.

Nu ging dat in de hoofdstad in vlagen: in het jaar 1853 stelde de bierconsumptie in Parijs met 7000 hectoliter bier niet veel voor, maar in 1864 was dat 40.000 hectoliter en in 1881 was dat gestegen naar 300.000 hectoliter. En bockbier? In de ‘Annuaire général du commerce’ uit 1855, een soort Gouden Gids, wordt in Parijs voor het eerst een handelaar in bockbier vermeld, ene A. Ratier in de Faubourg Saint-Martin, ten noordoosten van het centrum. Het jaar erop levert deze Ratier zijn schuimende Beierse bockbier al aan Algerije. Men vermeldt erbij dat het ‘van alle sinds kort geïmporteerde bieren dit het meeste succes heeft. Dit uitstekende bier is niet alleen in de belangrijkste cafés van Parijs te krijgen, maar heeft nu ook zijn plek verworven op de beste tafels van de burgerij.’

Binnen enkele jaren werd het uit Beieren geimporteerde ‘bock-bier’ (de oudste Fransen teksten noemen letterlijk de Duitse naam) een vaste waarde in het Franse uitgaansleven. Dat is ook niet vreemd: het waren de tijden dat de spoorwegen het vervoer over het Europese continent steeds makkelijker maakten en dus bijvoorbeeld de reistijd voor een vat bier van Straatsburg naar Parijs afnam van 7 à 12 dagen naar één dag. Het is niet verwonderlijk dat in diezelfde tijd ook in Nederland het bockbier voor het eerst was opgedoken.

Maar dan gebeurt er wat vreemds in Parijs: in 1861 zien we bockbier voor het eerst vermeld worden als ‘un bock’, en in 1865 spreekt de krant Le Figaro van een ‘bock de bière’. Wat blijkt? ‘Bock’ is in Parijs inmiddels niet alleen meer de naam van een Beiers bier, maar ook van een bepaald formaat bierglas, en wel van een kwart liter. Al in 1863 klaagt een Parijzenaar bij de krant dat in het café een ‘bock’, die minder groot is dan een ‘chope’ (het oude woord voor bierglas), toch vijf centimes meer kost. Ofwel, bockbier was luxer en duurder, daarom zat het in kleinere glazen. Een beetje zoals de glazen op het gemiddelde speciaalbierfestival tegenwoordig. Het kleinere, sjiekere formaat glas ging in Parijs ook ‘bock’ heten, dus al snel riep heel Parijs ‘Garçon, un bock!’. Dat was zelfs de titel van een boek van Guy de Maupassant, waarin uiteraard een ‘bockeur’ zich aan het bier bedrinkt.

Toch bleef het ‘bock’ naast een formaat glas ook een aparte biersoort in Frankrijk, waar verschillende brouwers het in hun assortiment opnamen. Maar het bleef geen donker stevig seizoensbier in Duitse stijl. Om te beginnen ging de kleur op de helling: het door de Fransen zelf geproduceerde bock was niet meer exclusief donker. Uit advertenties en andere literatuur blijken namelijk ook aardig wat blonde bockbieren op de Franse markt te zijn geweest.

Ook ging het mis met de sterkte van het bockbier. Aanvankelijk lijkt bock nog tot de stevigste categorie bier te hebben behoord, sterker dan de bières de table en de bières de garde, zoals we in 1904 lezen in een scheikundige analyse door J. de Brevans. De eerste bevatten 4 à 6 % extract en de bock- en exportbieren 6 à 8 %. In 1938 kende Frankrijk de volgende kwaliteiten bier, verdeeld naar stamwortgehalte:

• Bière simple ou de table: 5,1 – 6,7 graden Plato
• Bière double: 8,5 – 9,5
• Bière bock: 10,6 – 11,6
• Bière conserve: 12,4 en hoger

Deze cijfers komen uit een artikeltje over een  bierhandelaar in Bretagne die zijn bockbier met tafelbier had aangelengd, en dit mengsel vervolgens had verkocht in ‘petits bocks’ ofwel flessen van 20, 22 of 25 centiliter (‘bock’ was dus ook een formaat fles!). De man moest 50 franc boete betalen. In de na-oorlogse tijd zien we echter dat deze definities, inmiddels wettelijk vastgelegd, zijn herzien:

• Petites bières: 2,5 – 3,02 graden Plato
• Bières de table: 5,1 – 5,62
• Bières bock: 8,48 – 10,04
• Bières de luxe: 11,34 en hoger

Vergelijk het tweede even met het eerste rijtje en je ziet dat het ‘bière bock’ gewoon een categorie naar beneden is gekukeld! Het laatste set cijfers komt uit een statistisch jaarboek van Frankrijk uit 1972, waarin te lezen valt dat dat jaar al geen ‘petites bières’ en nauwelijks ‘bières de table’ werden gemaakt. Wel brouwde men 5,5 miljoen hectoliter bock en 13,9 miljoen hectoliter bière de luxe.

Ter vergelijking, in Nederland heeft bier van categorie-I, zoals het meeste pils, een stamwortgehalte van 11 – 15,5 graden Plato; alles boven de 15,5 heet speciaalbier, terwijl alles tussen de 7 en 11 graden Plato in categorie-II valt. In categorie-II valt bijvoorbeeld oud bruin en het meeste Aldi-bocht. In na-oorlogs Frankrijk viel dus ook bockbier in die laatste categorie!

Tegenwoordig kom je in Frankrijk in de schappen geen bockbier meer tegen, tenminste niet onder die benaming. Ergens in de grote golf van concentratie en sluitingen van de jaren zestig, zeventig en tachtig is het ‘bière bock’ van het toneel verdwenen, en ook de benaming ‘bock’ voor ‘bierglas’ hoor je eigenlijk nooit meer. Het laatste wat nog aan het Franse bockbier herinnert, is het woord voor bierviltje: dat noemt men in Frankrijk nog altijd een ‘sous-bock’. Volgende week gaan we nog wat verder speuren naar Frans bockbier… diep onder de grond.